نویسنده:عبدالواحد واحدنظری
سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجهٔ روسیه، در تازه‌ترین اظهاراتش از تلاش مجدد ناتو برای بازگشت به افغانستان سخن گفته است؛ ادعایی که در حالی مطرح می‌شود که ناتو در سال ۲۰۲۱ به‌گونهٔ رسمی به حضور نظامی خود در افغانستان پایان داد. اما چرا اکنون بار دیگر بحث بازگشت این سازمان به افغانستان مطرح شده است؟ آیا افغانستان هنوز هم ارزش ژیوپولیتیکی یا استراتیژیک دارد؟
افغانستان؛ نقطهٔ استراتیژیک در قلب آسیا
افغانستان در قلب آسیای مرکزی و جنوبی موقعیت دارد و با کشورهای مهمی چون ایران، پاکستان، چین و کشورهای آسیای میانه مرز مشترک دارد. این موقعیت جغرافیایی سبب شده است که همواره مورد توجه قدرت‌های بزرگ جهانی قرار گیرد. ایالات متحده و ناتو در دو دههٔ گذشته از این موقعیت برای مهار نفوذ چین، مبارزه با تهدیدهای تروریستی، و دسترسی به آسیای میانه بهره گرفتند.
تهدیدهای امنیتی و احتمال بازگشت ناتو
با خروج ناتو از افغانستان، نگرانی‌ها در مورد بازگشت گروه‌های تروریستی چون داعش و القاعده افزایش یافته است. گزارش‌هایی از فعالیت مجدد این گروه‌ها در مناطق شرقی و شمالی کشور نشر یافته است. ناتو ممکن است این تهدیدات را بهانه‌ای برای حضور مجدد خود عنوان کند، به‌ویژه در صورتی که باور داشته باشد حکومت سرپرست توانایی مهار این تهدیدها را ندارد.
منابع طبیعی و منافع اقتصادی پنهان
افغانستان دارای منابع سرشار معدنی، از جمله لیتیوم، مس، آهن و طلا می‌باشد. شماری از تحلیل‌گران بر این باورند که رقابت میان قدرت‌های جهانی چون آمریکا، چین و روسیه برای دسترسی به این منابع می‌تواند انگیزهٔ پنهانی در پشت تلاش ناتو برای بازگشت باشد. در جهان امروز، مواد معدنی کمیاب نقش کلیدی در فناوری‌های پیشرفته، از جمله تولید باتری‌های موترهای برقی و تجهیزات نظامی ایفا می‌کنند.
نقش روسیه و نگرانی‌های منطقه‌ای
روسیه همواره نسبت به حضور ناتو در مرزهای جنوبی خود حساس بوده است. اظهارات لاوروف می‌تواند بخشی از تلاش این کشور برای شکل‌دهی افکار عمومی و مقابله با نفوذ مجدد غرب در آسیای مرکزی باشد. از دیدگاه روسیه، بازگشت ناتو به افغانستان ممکن است تهدیدی علیه امنیت کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای محسوب شود.
افغانستان هنوز هم در معادلات منطقه‌ای و جهانی جایگاه استراتیژیکی دارد. اگرچه ناتو به‌صورت ظاهری از کشور بیرون شده است، اما دلایل متعددی وجود دارد که می‌تواند زمینه‌ساز بازگشت تدریجی یا غیرمستقیم آن شود. مبارزه با تروریزم، رقابت‌های ژیوپولیتیکی و منابع طبیعی، سه محور اصلی این معادلهٔ پیچیده‌اند. با این همه، آنچه سرنوشت آیندهٔ افغانستان را رقم می‌زند، نه‌تنها تصمیم قدرت‌های جهانی، بلکه توانایی حکومت کنونی در تأمین امنیت، توسعهٔ پایدار و تعامل هوشمندانه با جامعهٔ جهانی خواهد بود.
